Fas. Bir yanda Atlas Okyanusu'nun dalgaları, bir yanda Sahra’nın sessizliği. Bir yanda Berberi atalarının izleri, bir yanda Fransız kodlarının kalıntıları. Yüzeyde kraliyet, altta ise krallıktan daha katı bir bürokrasi. Bu coğrafyada vatandaş olmak, sadece bir pasaport sahibi olmak değil. Bu, devletin seni kabul edip etmediği kadar, senin kendini o topraklara ait hissedip hissetmediğinle de ilgilidir.
Fas vatandaşlığı alınabilir. Ama herkes için aynı şekilde alınamaz. Çünkü bu ülkede yasalar kadar yorumlar, sistem kadar insanlar belirleyicidir.
Yasal Çerçeve: Kimler Fas Vatandaşı Olabilir?
Fas vatandaşlığı, 1958 tarihli “Nationality Code”a dayanır. Bu yasaya göre aşağıdaki yollarla vatandaşlık alınabilir:
- Doğumla
- Evlilik yoluyla
- Uzun süreli ikametle
- İstisnai katkılarla (siyasi, ekonomik, bilimsel)
Ama bunlar sadece birer başlıktır. Altlarında görünmeyen ağlar, sessiz bekleyişler ve bazen de sonsuz başvurular yatar.
Doğumla Vatandaşlık: Kan mı Toprak mı?
Fas’ta doğan herkes vatandaş olamaz. Eğer anne veya baba Fas vatandaşıysa, çocuk da vatandaş olur. Ama her ikisi de yabancıysa, çocuk burada doğsa bile yabancı sayılır. Fas, toprak esasına değil, soya dayalı sistem yürütür. Ve burada “kimlik”, doğduğun yerde değil, kimin çocuğu olduğunda başlar.
Bazı özel durumlar dışında, Fas’ta doğmak seni Faslı yapmaz. Ama Faslı birine yakınsan, sistem sana yavaş yavaş yaklaşır.
Evlilikle Vatandaşlık: Sadece Nikâh Yetmez
Bir Fas vatandaşıyla evlenen yabancı, 5 yıl birlikte yaşadıktan sonra vatandaşlığa başvurabilir. Ancak bu süreçte sadece medeni evlilik değil, kültürel asimilasyon da izlenir. Sen dili öğrendin mi? Fas’ta yaşadın mı? Mahalle seni kabul etti mi?
Çünkü bu ülkede evlilik sadece iki kişi arasında değil, kişinin toplumla yaptığı bir sözleşmedir. Bazı kadınlar başvurur, ama dosyaları “eksik belge” diye yıllarca geri çevrilir. Bazı erkekler vatandaş olur ama asla Faslı sayılmaz.
İkametle Vatandaşlık: 5 Yıl mı? Yoksa Sabır mı?
Fas’ta kesintisiz 5 yıl yasal ikamet eden, vatandaşlık başvurusu yapabilir. Ama bu beş yıl, takvimle değil, uyumla ölçülür. Eğer bir işte çalışıyor, vergi veriyor, toplumsal düzende rol alıyorsan başvurun dikkate alınır.
Ama başvuru süreci şeffaf değildir. Kimin kabul edildiği, hangi başvurunun hangi aşamada bekletildiği genellikle açıklanmaz. Bazı başvurular yıllarca “inceleme aşamasında” kalır. Çünkü Fas, vatandaşlığı verirken yalnızca dosyana değil, sinyallerine bakar.
İstisnai Vatandaşlıklar: Görünmeyen Anlaşmalar
Fas Krallığı, özel durumlarda doğrudan vatandaşlık verebilir. Bu genellikle ülkeye yatırım yapanlara, stratejik katkılarda bulunanlara ya da istihbaratın “uygun” gördüğü kişilere uygulanır. Ancak bu süreç, resmî platformlarda yer almaz. Vatandaşlık verilen kişi çoğu zaman bunu kamuya açıklamaz.
Çünkü bazı vatandaşlıklar siyasi bir jesttir. Bazıları ise sessizce yapılan bir ittifakın işaretidir. Ve krallığın sisteminde, sadakat bazen imzadan önce gelir.
Vatandaş Olmak Ne Kazandırır?
Fas vatandaşı olunca, ülke içinde oy kullanma, iş kurma, mülk edinme, sosyal haklara erişme gibi birçok avantaja sahip olursun. Ama asıl mesele yurtdışıdır. Fas pasaportu, birçok Afrika ve Arap ülkesine vizesiz giriş sağlar. Ama Avrupa için aynı kolaylık geçerli değildir.
Yani vatandaşlık, sınırlar içinde güçlenmeni sağlar ama seni dış dünyada özel kılmaz. Asıl kazanç, bu topraklarda kalıcı olabilme hakkıdır.
Ve Şimdi Asıl Soru: Fas Seni Neden Vatandaş Yapmaz?
Sen dosyaları eksiksiz teslim edersin. İkamet süren dolmuştur. Vergi ödemişsindir. Ama cevap gelmez. Çünkü Fas’ta vatandaşlık bazen sadece teknik yeterlilik değil; görünmeyen bir onay sisteminin sonucudur.
Devlet seninle ilgili ne hissediyor? Seni “ileride risk unsuru” olarak mı görüyor? Yoksa seni kendi sistemine entegre bir parça olarak mı tanımlıyor?
Vatandaşlık, bazen güvenlik sorusudur. Bazen “tanınma”. Ve bazen hiçbir şey. Sadece bekleme hâlidir.
Ve Son Satır: Belki de Vatandaşlık Sana Verilmez
Belki de mesele vatandaşlık almak değil, Bu ülkenin seni neden hep “misafir” saydığını anlamaktır.
Çünkü Fas’ta devlet, bazen vatandaş yapar ama kabul etmez. Bazen seni kabul eder ama kimlik vermez. Ve bazen, seni yıllarca “görüyor gibi” yapar ama aslında sadece izler.
Bu yüzden Fas’ta vatandaş olmak için önce şunu sormalısın: Sisteme girmeye mi çalışıyorsun, yoksa zaten içeride misin de farkında mı değilsin?
