O, her dinde adı geçen, her kültürde bir şekle bürünen, bazen fısıldayan bir ses, bazen parlayan bir göz, bazen de sadece bir düşünce olarak belirir. Şeytan. Bu kelime duyulduğunda bile içimizde bir huzursuzluk, bir merak kıpırtısı doğar. Kimdir o? Nereden gelir? Neden bizimle uğraşır? Gerçekten ateşten mi yaratılmıştır? Yoksa bu sadece bir metafor mudur?
Bugüne kadar anlatılanlarla yetinmek istemeyenler için, zihninin sınırlarını zorlayacak, dini, tarihi, bilimsel ve felsefi düzlemlerde derinleşen bir yolculuğa çıkıyoruz. Bu yolun sonunda şeytanı daha iyi anlayacağımızı garanti edemem. Ama kendini daha çok sorgulayacağına eminim.
Mitolojiden Monoteizme: Şeytanın Dönüşümü
Şeytan kelimesi, köken olarak İbranice Shaitan ve Arapça Şetane fiilinden gelir: uzaklaştı, yoldan çıktı. Ancak bu uzaklaşma, sadece Allahtan değil, aynı zamanda hakikatten de bir uzaklıktır.
Antik Mezopotamyada Pazuzu adında kötü rüzgarları taşıyan iblisler vardı. Zerdüştlükte Ahura Mazdanın karşısında Angra Mainyu (kötülüğün ruhu) dururdu. Mısırda Set, Çin mitolojisinde Mo Xie, Hindistanda Mara Hepsi birer karşı güçtü. Ve monoteistik dinler geldikçe bu güç, bir varlık hâline dönüştü. Artık adı belliydi: Şeytan.
Kuranda ve Tevratta Şeytan Kim?
İslam inancına göre şeytan, asıl ismiyle İblis, cinlerdendir. Ateşten yaratılmıştır. Allah Ademi yarattığında secde etmemiştir çünkü kendini üstün görmüştür. O andan itibaren insanın düşmanı ilan edilmiştir.
Ben ondan üstünüm. Beni ateşten yarattın, onu çamurdan. (Arâf, 12)
Tevrat ve İncilde şeytan biraz daha farklıdır. Başlangıçta Tanrının hizmetinde olan bir melek olan Lucifer, gururu yüzünden isyan eder ve gökten düşer. Burada ilginç bir ayrım var: Lucifer aslında ışık taşıyıcı demektir. Düşmeden önce ışığın sahibiydi. Peki bu ne demek?
Belki de şeytan, ışığın içinden çıkan karanlıktır. Varlıkların gölgesidir. Her ışık bir gölge doğurur.
Ateşten mi Yaratıldı? Yoksa Bu Bir Sembolik Anlatım mı?
Ateş Her zaman enerji, öfke, hız, hareket, arzunun sembolü olmuştur. Toprak ise sabitlik, madde, yapı ve soğukkanlılık.
Şeytan ateşten yaratıldı demek, onun doğasının arzudan, öfkeden, yakıcı ve geçici duygulardan ibaret olduğunu mu anlatır? Yani belki de şeytan bir varlık değil, bizim içimizde yanıp sönen dürtülerin adı sadece.
Ve bu noktada şu soru ortaya çıkar: Eğer şeytan içimizdeyse, biz neyiz?
Bilimsel Açıdan Şeytan: Psikolojik Bir Fenomen mi?
Modern psikoloji şeytanı tanımaz. Ama onun işaretlerini tanımlar: dürtüler, bastırılmış arzular, gölgeler Jungun gölge arketipi, kişinin bastırdığı ve kabul etmediği yönlerini temsil eder. Jung şöyle der:
İçindeki karanlıkla yüzleşmeyen, onu dış dünyada bir düşman olarak yaşar.
Bu durumda şeytan, bizden ayrı bir varlık değil, bizim reddettiğimiz tarafımız olabilir. Haset, öfke, kıskançlık, kibir Biz bunları şeytan yaptı diyerek üzerimizden atarız ama belki de tek yapan biziz. Sadece yüzleşmek istemiyoruz.
Şeytan Bir Yazılım Olabilir mi?
Daha ileri gidelim. Şeytan, insan zihnine sızan bir algoritma olabilir mi? Evrensel bir kod, tüm bilinçli varlıklarda aynı dürtüleri tetikleyen bir yazılım gibi?
Bazı mistik öğretiler, evrendeki dualiteyi bir matematiksel düzen olarak görür. Her yaratılışın bir karşılığı vardır. Artı varsa, eksi de vardır. İşte şeytan, bu denklemde negatif taraf olabilir. Ama bu onun kötü olduğu anlamına mı gelir? Yoksa sistemin çalışabilmesi için var olması gereken bir denge midir?
İyiye ulaşmak için kötüyü tanımak gerekir. Belki de şeytan, sadece bir testtir. Sonsuz bir simülasyonda, kararlarınızı test eden bir program satırıdır.
Gerçekten İnsanların Düşmanı mı?
Evet, Kurana göre şeytan apaçık düşmandır. Ama bu düşmanlık savaşla değil, fısıltıyla yapılır. O çağırır. Sen gidersin. O emretmez. Sadece önerir.
Yani düşmanlık, açık bir saldırı değil; içinden gelen bir cazibedir. Bir tür manipülasyon.
Ve asıl düşman, seni sana karşı kışkırtan, seni senden uzaklaştıran değil midir zaten?
Bedeni Var mı? Nerededir?
Bedeni yoktur. Ama bedensiz oluşu, etkisiz olduğu anlamına gelmez. O bir görüntü değildir; bir fikir, bir dürtü, bir yönlendirmedir. Belki de her neden böyle yaptım bilmiyorum cümlesi, onun görünmeyen izidir.
Şeytanın Varlık Nedeni Ne?
Kimi inanışa göre şeytan, özgür iradenin testidir. Eğer sadece iyilik varsa, seçim olamaz. Eğer seçim yoksa, sevgi özgür değildir. Sevginin anlamlı olması için, ondan uzaklaşma ihtimali olmalıdır.
İşte şeytan, o uzaklaşma ihtimalidir. O yüzden Tanrı onu yarattı. Belki de şeytan olmadan insan olmazdı.
Ve Asıl Delici Soru: Şeytan Biz Miyiz?
Belki de tüm kutsal kitaplar boyunca anlatılan şeytan, aslında bizim kolektif gölgemizdir. Evrensel bilinçaltının yansıması. Herkesin içinde bir iblis vardır. Ama bazen onu sadece başkalarında görürüz.
Şeytan, biz yüzleşemedikçe büyür. Onu ne kadar çok dışsallaştırırsak, o kadar çok içimize yerleşir. Ve belki de en büyük kandırmacası budur:
Ben sen değilim diyerek seni ikna etmesi.
Ama ya oysa? Ya o her zaman seninleydi? Belki de onu kovmaya çalışmak yerine, onunla yüzleşmelisin. Çünkü en karanlık yer, bazen en parlak ışığın doğduğu yerdir.
<p>O, her dinde adı geçen, her kültürde bir şekle bürünen, bazen fısıldayan bir ses, bazen parlayan bir göz, bazen de sadece bir “düşünce” olarak belirir. Şeytan. Bu kelime duyulduğunda bile içimizde bir huzursuzluk, bir merak kıpırtısı doğar. Kimdir o? Nereden gelir? Neden bizimle uğraşır? Gerçekten ateşten mi yaratılmıştır? Yoksa bu sadece bir metafor mudur?</p> <p>Bugüne kadar anlatılanlarla yetinmek istemeyenler için, zihninin sınırlarını zorlayacak, dini, tarihi, bilimsel ve felsefi düzlemlerde derinleşen bir yolculuğa çıkıyoruz. Bu yolun sonunda şeytanı daha iyi anlayacağımızı garanti edemem. Ama kendini daha çok sorgulayacağına eminim.</p> <h2>Mitolojiden Monoteizme: Şeytanın Dönüşümü</h2> <p>Şeytan kelimesi, köken olarak İbranice “Shaitan” ve Arapça “Şetane” fiilinden gelir: “uzaklaştı, yoldan çıktı”. Ancak bu uzaklaşma, sadece Allah’tan değil, aynı zamanda hakikatten de bir uzaklıktır.</p> <p>Antik Mezopotamya’da “Pazuzu” adında kötü rüzgarları taşıyan iblisler vardı. Zerdüştlükte Ahura Mazda’nın karşısında Angra Mainyu (kötülüğün ruhu) dururdu. Mısır’da Set, Çin mitolojisinde Mo Xie, Hindistan’da Mara… Hepsi birer karşı güçtü. Ve monoteistik dinler geldikçe bu güç, “bir varlık” hâline dönüştü. Artık adı belliydi: Şeytan.</p> <h2>Kuran’da ve Tevrat’ta Şeytan Kim?</h2> <p>İslam inancına göre şeytan, asıl ismiyle İblis, cinlerdendir. Ateşten yaratılmıştır. Allah Adem’i yarattığında secde etmemiştir çünkü kendini üstün görmüştür. O andan itibaren insanın düşmanı ilan edilmiştir.</p> <blockquote>“Ben ondan üstünüm. Beni ateşten yarattın, onu çamurdan.” (A’râf, 12)</blockquote> <p>Tevrat ve İncil’de şeytan biraz daha farklıdır. Başlangıçta Tanrı’nın hizmetinde olan bir melek olan “Lucifer”, gururu yüzünden isyan eder ve gökten düşer. Burada ilginç bir ayrım var: Lucifer aslında “ışık taşıyıcı” demektir. Düşmeden önce ışığın sahibiydi. Peki bu ne demek?</p> <p>Belki de şeytan, “ışığın içinden çıkan karanlık”tır. Varlıkların gölgesidir. Her ışık bir gölge doğurur.</p> <h2>Ateşten mi Yaratıldı? Yoksa Bu Bir Sembolik Anlatım mı?</h2> <p>Ateş… Her zaman enerji, öfke, hız, hareket, arzunun sembolü olmuştur. Toprak ise sabitlik, madde, yapı ve soğukkanlılık.</p> <p>“Şeytan ateşten yaratıldı” demek, onun doğasının arzudan, öfkeden, yakıcı ve geçici duygulardan ibaret olduğunu mu anlatır? Yani belki de şeytan bir varlık değil, bizim içimizde yanıp sönen dürtülerin adı sadece.</p> <p>Ve bu noktada şu soru ortaya çıkar: Eğer şeytan içimizdeyse, biz neyiz?</p> <h2>Bilimsel Açıdan Şeytan: Psikolojik Bir Fenomen mi?</h2> <p>Modern psikoloji şeytanı tanımaz. Ama onun işaretlerini tanımlar: dürtüler, bastırılmış arzular, gölgeler… Jung’un “gölge” arketipi, kişinin bastırdığı ve kabul etmediği yönlerini temsil eder. Jung şöyle der:</p> <blockquote>“İçindeki karanlıkla yüzleşmeyen, onu dış dünyada bir düşman olarak yaşar.”</blockquote> <p>Bu durumda şeytan, bizden ayrı bir varlık değil, bizim “reddettiğimiz tarafımız” olabilir. Haset, öfke, kıskançlık, kibir… Biz bunları “şeytan yaptı” diyerek üzerimizden atarız ama belki de tek yapan biziz. Sadece yüzleşmek istemiyoruz.</p> <h2>Şeytan Bir Yazılım Olabilir mi?</h2> <p>Daha ileri gidelim. Şeytan, “insan zihnine sızan bir algoritma” olabilir mi? Evrensel bir kod, tüm bilinçli varlıklarda aynı dürtüleri tetikleyen bir yazılım gibi?</p> <p>Bazı mistik öğretiler, evrendeki dualiteyi bir matematiksel düzen olarak görür. Her yaratılışın bir karşılığı vardır. Artı varsa, eksi de vardır. İşte şeytan, bu denklemde “negatif” taraf olabilir. Ama bu onun kötü olduğu anlamına mı gelir? Yoksa sistemin çalışabilmesi için var olması gereken bir denge midir?</p> <p>İyiye ulaşmak için kötüyü tanımak gerekir. Belki de şeytan, sadece bir testtir. Sonsuz bir simülasyonda, kararlarınızı test eden bir program satırıdır.</p> <h2>Gerçekten İnsanların Düşmanı mı?</h2> <p>Evet, Kur’an’a göre şeytan “apaçık düşman”dır. Ama bu düşmanlık savaşla değil, fısıltıyla yapılır. O çağırır. Sen gidersin. O emretmez. Sadece önerir.</p> <p>Yani düşmanlık, açık bir saldırı değil; içinden gelen bir cazibedir. Bir tür manipülasyon.</p> <p>Ve asıl düşman, seni sana karşı kışkırtan, seni senden uzaklaştıran değil midir zaten?</p> <h2>Bedeni Var mı? Nerededir?</h2> <p>Bedeni yoktur. Ama bedensiz oluşu, etkisiz olduğu anlamına gelmez. O bir görüntü değildir; bir fikir, bir dürtü, bir yönlendirmedir. Belki de her “neden böyle yaptım bilmiyorum” cümlesi, onun görünmeyen izidir.</p> <h2>Şeytanın Varlık Nedeni Ne?</h2> <p>Kimi inanışa göre şeytan, özgür iradenin testidir. Eğer sadece iyilik varsa, seçim olamaz. Eğer seçim yoksa, sevgi özgür değildir. Sevginin anlamlı olması için, ondan uzaklaşma ihtimali olmalıdır.</p> <p>İşte şeytan, o uzaklaşma ihtimalidir. O yüzden Tanrı onu yarattı. Belki de şeytan olmadan insan olmazdı.</p> <h2>Ve Asıl Delici Soru: Şeytan Biz Miyiz?</h2> <p>Belki de tüm kutsal kitaplar boyunca anlatılan şeytan, aslında bizim kolektif gölgemizdir. Evrensel bilinçaltının yansıması. Herkesin içinde bir iblis vardır. Ama bazen onu sadece başkalarında görürüz.</p> <p>Şeytan, biz yüzleşemedikçe büyür. Onu ne kadar çok dışsallaştırırsak, o kadar çok içimize yerleşir. Ve belki de en büyük kandırmacası budur:</p> <blockquote>“Ben sen değilim” diyerek seni ikna etmesi.</blockquote> <p>Ama ya oysa? Ya o her zaman seninleydi? Belki de onu kovmaya çalışmak yerine, onunla yüzleşmelisin. Çünkü en karanlık yer, bazen en parlak ışığın doğduğu yerdir.</p>
